Stanisław M. Kicman - wspomnienia cz. 1

Pamięć pozostaje nienawiści już nie ma.

WSPÓLNE POCHYLENIE SIĘ NAD MARTYROLOGIĄ WARSZAWIAN

Spotkanie Macieja Stanisława Kicmana

z młodzieżą Gimnazjum nr 47 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego

-Stoimy przed kościołem św. Wojciecha przy ulicy Wolskiej róg Sokołowskiej. Miejsce to ma bardzo bogatą historię, ale jednocześnie historię niezwykle tragiczną i dramatyczną.

Opowiada nam o niej pan Stanisław Maciej Kicman.

Budowę świątyni rozpoczęto w 1885 r., zakończono 10 lat później. Pierwszą mszę świętą odprawiono tu w 1895 r. Świątynię w stylu neogotyckim wybudowano na terenie parafii św. Stanisława Biskupa przy ulicy Bema róg Dworskiej (dzisiaj to ulica Kasprzaka). Kościół św. Wojciecha był kościołem filialnym. Parafią został w 1927 roku. Najważniejsze są jednak losy tego kościoła w czasie II wojny światowej, które łączą się przede wszystkim z losami warszawiaków, w tym mieszkańców Woli, którzy w czasie Powstania Warszawskiego przechodzili przez teren kościoła i samą świątynię, ponieważ był tam zorganizowany obóz przejściowy. W dwóch pierwszych dniach powstania w kościele byli powstańcy, ale już 3 i 4 sierpnia 1944 roku zajęli go Niemcy, którzy zorganizowali tu obóz, dokonując selekcji. Pierwsze selekcje dokonywane były w miejscu zamieszkania ludzi, których mordowano całymi kamienicami. Później było kilka punktów zbornych, gdzie dokonywano masowych egzekucji: na terenie fabryki ,,Ursusa”, fabryki ,,Franaszka”, tu gdzie jest dawny ,,Foton”, róg Działdowskiej i Wolskiej. Tam zamordowano około 7 – 12 tysięcy osób. Ich ciała pozostawiono na podwórku, później tam je palono.

Mieszkałem na ulicy Dworskiej róg Kasprzaka. Jeżeli dobrze skojarzycie, jest tam pływalnia ,,Delfin” przy starej szkole i do tej szkoły miałem pójść 1 września. Nie zdążyłem, bo 1 sierpnia wybuchło powstanie. Nasz dom był na rogu, dosłownie za szkołą, ostatnia kamienica przed starym szpitalem tzw. Żydowskim, obecnie zwanym Wolskim.

- Czy mieszkał Pan tam od urodzenia?

Pan Kicman z matką, babcią i ojcem

Tam mieszkałem od pierwszych dni wojny, później różnie się układały losy mojej rodziny, ale od początku 1942 roku mieszkaliśmy na Dworskiej, na stałe. Było to mieszkanie rodzinne mojego ojca. Przeżywaliśmy to, co najbardziej tragiczne, wraz z mamą, tatą i babcią. Co prawda byłem wtedy dzieckiem, ale muszę wam powiedzieć, że człowiek, który patrzy śmierci w oczy, takie fragmenty swojego życia zapamiętuje bez względu na wiek. Ja zapamiętałem to tak dokładnie, że mogę powiedzieć o porze dnia, jak słońce wtedy wyglądało, kogo widziałem. Te wszystkie obrazy mam w oczach, zostały niezatarte w mojej pamięci, chociaż skończyłem już siedemdziesiąt lat, a zostały…

Wrócę jednak do otoczenia samego kościoła. W pierwszych dniach powstania Hitler kazał mordować każdego, nawet kobiety i dzieci, dopiero później zmienił decyzję i część ludności była wyprowadzana z miasta, ale pierwsze dni były najbardziej krwawe. W obozie w tym kościele, w ciągu dnia przewijały się tysiące ludzi. Część rozstrzeliwano na terenie cmentarza przykościelnego, część nocowała i później była wyprowadzana. Do 7 sierpnia pieszo, a od 7 – 8 sierpnia pociągiem z Dworca Zachodniego do Pruszkowa; tak wyglądał exodus ludności wyprowadzanej z Warszawy. Początkowo była tutaj ludność z Woli, ale czym dłużej trwało powstanie, tym więcej ludności ze Śródmieścia i Starówki tu przybywało, bo był to dla Niemców dobry punkt z uwagi na usytuowanie. Drugim takim punktem na Woli, były stare magazyny, w olbrzymich szopach drewnianych przy ulicy Górczewskiej, tu na początku Moczydła, zaraz za wiaduktem kolejowym. Tam również gromadzono ludność, którą spędzano z północnej strony Woli, a więc z ulic Górczewskiej, Płockiej, Żytniej. Trzecim wielkim punktem zbornym był tak zwany ,,Zieleniak” na Ochocie, czyli olbrzymi bazar na rogu Banacha i Grójeckiej, skąd również prowadzono ludzi w stronę Pruszkowa. Te trzy miejsca były ważące dla selekcji i transportu ludności.

- Czy mógłby nam Pan powiedzieć, co sam pan przeżył?

- Opowiem o tym, co zapamiętałem i sam przeżyłem. Przed południem 1 sierpnia moja mama, która była żołnierzem – łączniczką w Biurze Informacji w Komendzie Głównej Armii Krajowej, pojechała z ostatnimi meldunkami na Mokotów, na ulicę Racławicką. Stamtąd wróciła do domu, bo z uwagi na posiadanie małego dziecka, została zwolniona z udziału w walce. Ojciec, który pracował w fabryce Philipsa, przyszedł z pracy wcześniej. Gdy jedliśmy obiad, rozległo się charakterystyczne pukanie do drzwi. To była łączniczka. Ojciec zerwał się od stołu, wyjął schowaną w skrzyni na węgiel broń. Mama spytała:,,Kiedy się zobaczymy?”, a ojciec odparł: ,,Kochanie, za tydzień to wszystko musi się skończyć.” Potem szybko się z nami pożegnał i wyszedł. Punkt zborny miał na ulicy Smolnej naprzeciwko Muzeum Narodowego.

Ten dzień był dla nas wielkim przeżyciem. Wkrótce usłyszeliśmy strzały. Od strony ul. Bema szkołę zaatakowali młodzi chłopcy. Niemcy ostrzelali ich z ckm-u, który był ustawiony na dachu. Powstańcy posiadali karabiny i pistolety, ale nie mieli szans z Niemcami uzbrojonymi w broń maszynową. Zginęli na naszych oczach. To byli chłopcy w waszym wieku.

Tego dnia mama napisała piękną piosenkę o powstańcu, który zginął, broniąc szkoły na Woli. Pamiętam ją do dziś.

Na ulicach Warszawy wśród gromów, Gdzie się broni Niemców dzika chmara, Tam powstaniec padł przy moim domu, Gdy nam dzieciom gmach szkolny wyzwalał.

Lecą igły ze spalonej sosny, Wiatr furkocze niby sztandar krwawy, Śpij spokojnie żołnierzu Ty Polski, Śpij spokojnie obrońco Warszawy.

3 sierpnia był dniem euforii. Powstańcy zdobyli, bowiem szpital żydowski, fabrykę Philipsa oraz szkołę obok mego domu. Wywieszono biało – czerwone flagi. Wkrótce jednak przyleciały sztukasy. Niemcy zrzucili serię bomb, więc pozdejmowano flagi, bo wskazywały one Niemcom cel.

5 sierpnia Niemcy opanowali kościół Ojców Redemptorystów przy ul. Karolkowej. Rozstrzelano tam część mieszkańców, a pozostałych oraz zakonników wyprowadzono. Ludność przepędzono do kościoła na ul. Wolskiej, a 30 ojców Redemptorystów zatrzymano na terenie fabryczki, która była po drugiej stronie Wolskiej. Niemcy rozmawiali z nimi, a potem z zimną krwią zastrzelili i spalili w tym miejscu.

To tego dnia około 8 – 9 rano do naszego domu wkroczył jakiś żołdak i powiadomił, że po południu będziemy ewakuowani. Każdy przygotował jakiś tobołek. Byliśmy przerażeni. Bez przerwy słychać było strzały, ludzie opowiadali o strasznych rzeczach, o tym, że w domach i na podwórzach leżą stosy trupów rozstrzelanych. Około godziny 17 – ej wtargnęli żołdacy z armii Własowa (kałmucy, skośnoocy), którzy wraz z hitlerowcami uczestniczyli w tym ludobójstwie. Właśnie taki skośnooki o śniadej cerze wpadł do naszego mieszkania. Z rozpylaczem w ręku, w butach - saperkach, z granatami trzonkowymi, wyjął pistolet z kabury i krzyknął: ,,Raus!” Nie zdążyliśmy nawet zabrać tego wszystkiego, co wcześniej przygotowaliśmy. Mama chwyciła malutki tobołeczek z moimi rzeczami, babcia założyła na siebie sweter. Byłem ubrany w krótkie spodenki, koszulkę, sandały i sweterek. Jak staliśmy, tak wyszliśmy z mieszkania. Ludzie na ulicy wyglądali różnie. Niektórzy, choć był to sierpień, włożyli na siebie futra i kożuchy, ale po przejściu 100 metrów pozrzucali je, bo nie mieli siły. Na naszych oczach wynoszono nasz dobytek, który ładowano na samochody i furmanki. Robiły to specjalne ekipy Niemców przygotowane do grabieży. W jednym z mieszkań na ostatnim piętrze ukrył się ojciec z synem. Niemcy wpadli do tego mieszkania. Chłopca wyrzucili przez okno na jezdnię, a ojca na miejscu rozstrzelali. Pamiętam, że mój martwy kolega leżący na jezdni miał w rączce klapy munduru Niemca, który go wyrzucił przez okno. Potem podpalono nasz dom, a nas popędzono ulicą Dworską do Skierniewickiej i dalej do Wolskiej. Gdy szliśmy Wolską w kierunku kościoła, widzieliśmy wszędzie płonące domy. Od strony Wisły stała kolumna czołgów, a wychyleni z włazów żołnierze przyglądali się temu tłumowi pędzonych, kobiet, dzieci, mężczyzn i starców. Doszliśmy do otwartej bramy kościelnej. Przy niej stał kordon 10 esesmanów ubranych w mundury oraz skórzane płaszcze i kapelusiki. Tu następowała selekcja, a towarzyszyły jej dantejskie sceny. Rozdzielano dzieci od ojców. Dzieci i kobiety płakały i krzyczały. Tego się nie da opowiedzieć! Potem ruszyliśmy na trawnik w stronę od ulicy Sokołowskiej. Pierwszy widok był paraliżujący. Na schodach kościoła leżała sterta ciał rozstrzelanych. Obok kolejna – na 3 metry wysoka. Moja mama napisała w swojej książce, że nigdy nie zapomni nóżek dziecka w pomarańczowych skarpetkach i czarnych lakierkach, które wystawały z tej sterty ciał. Byliśmy przerażeni. Wpędzono nas – kobiety i dzieci – na trawnik od strony ulicy Sokołowskiej. Kazano nam klęczeć albo siedzieć z rękoma uniesionymi do góry. Naprzeciwko, w każdej wnęce kościelnej, stał ręczny karabin maszynowy, a na wózkach na płachcie leżał żołnierz przygotowany do strzelania. Wyobraźcie sobie mnie, małe dziecko, w tej sytuacji. Lufa rkm-u patrzyła mi w oczy, a obok leżały ciała rozstrzelanych. Byłem przerażony i przekonany, że za chwilę zginiemy. Płakałem i pytałem mamusi, co będzie. Ona przytulała mnie, uspokajała. Babcia trzymała w ręku różaniec i się modliła. Mama także próbowała się głośno modlić, ale ze zdenerwowania powtarzała tylko: ,,Zdrowaś Mario”. W pewnym momencie Niemiec zaczął coś poprawiać przy karabinie. Mama była przekonana, że przygotowuje się do strzelania. Wtedy przytuliła mnie mocno do siebie i powiedziała, żebym zamknął oczy, to nie będzie bolało. Ale strzały nie padły. Na końcu trawnika, przy plebanii, dostrzegłem drugą stertę ciał. Pomyślałem, że ja też tu będę leżał. Wokół unosił się smród, bo ludzie nie wytrzymywali fizjologiczne tego napięcia. W tej pozycji trzymano nas trzy godziny! Trzy godziny umierania!

cdn.

Materiał uzyskany dzięki Nurniemu.